Fukuyama ve Tarihin Sonu

1992 yılında Fukuyama bir makale yazdı: "Tarihin Sonu". Daha sonra revize edilerek kitaplaştırılan bu makalede Fukuyama, Sovyet Rusya'nın çöküşüyle birlikte, tarihin evrimsel bir süreç olarak görülmesi gerektiği ve bu anlamda liberal demokrasinin tüm uluslar için nihai yönetim biçimi olduğunu belirtti. Yani artık insanlık tarihi bugüne kadar geçirdiği tüm evrimlerin sonunda, nihai sona yani liberal demokrasiye ulaşarak tarihi evrimini bitirmişti.

O dönemde büyük taraftar toplamakla berabere büyük tepkilerin de odağı olan Fukuyama, daha sonra yazdığı Medeniyetler Çatışması gibi eserlerle bu teorisini hem geliştirdi hem de bazı düzeltmeler yaptı ama Tarihin Sonu tezinden hiç ayrılmadı.

Fakat aradan geçen yıllar, Fukuyama'yı haklı çıkarmadı. Liberal demokrasinin kendi iç çatışmaları ve çekişmeleri, bir çok açıdan savunucuları tarafından revize edilse de hiç de tarihin sonunu getirdiğini göstermiyordu. 

Yapay Zeka Nedir?

Yapay zeka, en ileri teknolojilerle üretilmiş bir yazılımlar manzumesine dayalı olarak, klasik robotik işlemlerden farklı ve daha hassas araştırmalar yapabilen, tepki oluşturabilen ve en ileri düzeyde bir çok işi profesyonelce yapabilme iddiasıyla ortaya çıkan bir uygulama hatta bilimdir. Yıllarca test edildi ve nihayet 2023 yılı ve sonrası yapay zekalar için milat oldu. Artık herkes yapay zeka teknolojisinden az ya da çok yararlanmaya başladı.

Yapay Zeka Ne Yapar?

Bir çok kişi tarafından yapay zeka daha çok video ve resim üretme aracı olarak kullanılsa da yapay zeka temelli programlar, en derin araştırmalardan dilekçe yazmaya, hastalık tanısı koymaktan tedavi önermeye kadar bir çok alanda bilgilendirme yaptığını biliyoruz. Bunu görenler, yapay zekanın bu haliyle bir çok kişinin yaptığı işi çok daha iyi yapabileceği sonucuna haklı olarak ulaştılar ama bu masum çıkarım, birilerinin elinde büyük bir silaha dönüştü ve ortaya "Yapay Zeka Kapitalizmi" çıktı.

Kapitalizmi Hatırla

Kapitalizm, her ne kadar üretim araçlarının özel mülkiyette olmasını dile getiren bir kavram olarak ortaya atılsa da yaşanan gerçeklikler karşısında kapitalizmin, bir sömürü düzeni olduğu, ekonomik anlamda güçlünün güçsüz karşısındaki tahakkümü olduğu ispatlandı. Bir yandan teknolojik gelişmeleri destekleyerek kendine en az maliyet oluşturma rotası çizen kapitalizm, diğer yandan da insan emeğinin karşılığını vermekteki cimriliğiyle, ekonomi egemenleri / zenginler klubü yarattı. 

Aslında Fukuyama, Tarihin Sonu başlığını atarken ve bu tezi savunurken bir şeyi gizliyordu: Gerek liberal demokrasilerin gerekse de liberal demokrasilerin olmazsa olmaz kuralı liberal ekonominin (yani kapitalizmin) tarihsel gerçeklikte isabet ettiği nokta "son" değil, "işin başı"ydı. Yani dünya kapitalizm ile tekrar başa dönmüş, ilk dönem insanların bir et parçası için birbirlerini öldürdükleri yönündeki anlatılar tekrar yaşanmaya başlanmıştı. Dün, aç insan elinde yiyecek olan insanı katlederken bugün, üretim araçlarına sahip insan, diğer tüm insanları sosyolojik ve ekonomik bir sömürüye sürüklemeyi sistemleştirmişti.  

Yapay Zeka Kapitalizmi Mi Doğdu?

Yapay zekanın her şeyi, her işin ehlinden daha iyi yapacağı ön kabulü, çok iyi pompalandı. Zira yapay zeka, tüm veri tabanlarını tarıyor ve elde ettiği bilgileri, somut olaya uygulayabiliyor ve normal bir insanın yapabileceği hata payını dahi sıfıra indirgeyecek mükemmel işler çıkarıyordu ve daha da ilerletilecekti.

Bu pompalama, hem yapay zeka tabanlı uygulamalar yapan şirketlere ilgiyi artırdı hem de yepyeni algıların önünü açtı. "Bir çok meslek bitecek, bir çok mesleğe artık ihtiyaç kalmayacak" gibi söylemler bize, Fukuyama'nın "Tarihin Sonu" aldatmacasını hatırlattı.

Aslında hiçbir mesleğin sonu gelmemiş, hiçbir şey bitmemişti. Kapitalizm, klasik yalanını bu sefer "yapay zeka" üzerinden yeniden üretiyordu.

Peki Yapay Zekanın Olayı Ne?

Normalde internet kullanıcıları, bir konuda bilgi sahibi olmak için arama motorlarında yahut bazı bilinen web sitelerinde araştırma yaparak doğru bilgiye ulaşmaya çalışıp, doğru bilgiye ulaştıklarından emin olunca planladıkları işi yapmaktadırlar. Örneğin, bir boşanma dilekçesini kendisi hazırlamayı kafasına koymuş bir kişi, bu konuda araştırmalar yapıp, ilgili mevzuata ve hukuk sitelerinin bu konudaki bilgilendirmelerine bakarak bir ön bilgiye ulaşıp, dilekçesini yazmaya çalışırdı.

Burada önemli olan, doğru bilgiye ulaşıp, ona göre yapılacak işi inşa etmekti.

Yapay zeka, bu çoklu işlemi tek bir işleme indirdi. Aynı örnekten devam eder isek, boşanma davasının dilekçesini hazırlamak isteyen bir kişi, neden boşanmak istediğini, yaşadığı olayları vs. yapay zeka programlarına yazarak, "bana bu bilgilere göre bir boşanma dilekçesi hazırla" dediğinde, yapay zeka arkada tüm taramalarını yaparak, bir dilekçeyi önünüze koymaya başladı. Böylece hem kullanıcının araştırma yapmasına gerek kalmadı hem de dilekçe yazılmış şekilde önüne konuldu.

İşte bunun gibi yapay zeka temelli yazılımlar, bir çok işi tek seferde sizin için yaparak, size bir "veri çıktısı" vermektedir. Bu gerçekten olağanüstü ve muhteşem bir şeydir.

Fakat, yukarıda da değindiğimiz gibi yapay zekanın bu muhteşemliği, onu üstün bir insana hatta Tanrıya eş değer kılmaz.

Mesleklerin Sonu Mu?

Yapay zeka temelli yazılımların hayatımızı çok kolaylaştırdığı yadsınamaz bir gerçek. Ama üzerine kutsal su dökülerek insanlara sunulan yapay zekaların yaptığı bir çok basit hata, yapay zeka üzerinden prim kasıp sömürü oluşturmaya çalışanların yıkımına neden oldu.

Örneğin, yapay zeka ile birlikte avukatlık bitecek dendi ama yapay zeka ile oluşturulan en basit avukatlık faaliyeti olan dilekçe yazma işinde bile yapay zeka sınıfta kaldı. Dilekçeleri yanlış yazdı ve daha da kötüsü, hiç olmayan yüksek mahkeme kararlarını dilekçelere ekleyerek, yüksek mahkeme kararları uydurdu. Sonuç: Büyük bir yıkım!

Kodlamada çok iyi diye pazarlanan yapay zeka yazılımlarının, kodlamada bir çok hatalar yaptığı ve tekrar tekrar komutlarla düzeltilmeye çalışıldığı ve sıfırdan kodlama yazmanın daha kolay olduğu görüşü artık oturdu.

Yapay zeka, bir tanrı gibi sunulsa da en iddialı olduğu konularda normal bir insanın bile yapmayacağı hataları yaparak, "Amerikan Rüyası" gibi kabusa dönüştü.

Yapay zeka bugün, en basit dilekçeleri yazarken dahi büyük hatalar yapmakta, en basit araştırmaları dahi yapar iken büyük yanlışlara imza atabilmektedir. 

Bunu kendiniz de deneyebilirsiniz. Kendi adınızı soyadınızı kullandığınız yapay zeka programına yazın ve sizi araştırmasını isteyin. Sizin hakkınızda oluşturduğu raporda, en basit arama motorlarına girip isminizi yazdığınızda karşınıza çıkan sonuçlardan çoğunu göremeyeceksiniz. Yani en basit raporlama olayında dahi yapay zeka programları, şu an pek bir başarı sağlayamamış durumdadır. 

Yapay zeka teknolojisi, bir çok mesleğin artık daha profesyonel yapılmasına, "eski usul" yöntemlerin çöp olmasına ve bir çok meslek erbabının kendilerini geliştirmeye zorlayacağına neden olacağı kesindir. Ama bu kesinlik içerisinde, yapay zekanın bir çok mesleğin sonunu getireceği iddiasının hiçbir gerçeklik payı yoktur. Yapay zeka ile bir çok adımla gerçekleştirilebilecek işlemlerin tek bir adıma indirgenmesi ile "eski usul" ile toprağa ürün ekmek dahi mümkün olamayabilecek, ürünü toprağa ekme ve biçme yöntemi aynı kalsa da arka plandaki bilgi birikimi ve yapılacak işlemler, değişime uğrayacaktır.

Peki Yapay Zeka Nerelerde İyi

Yukarıda Fukuyama'dan girip yapay zekadan çıkarak yaptığımız çıkarım, size anlamsız hatta saçma gelebilir. "Kapitalizm ile yapay zeka ne alaka, ne bağı var" diyebilirsiniz. Bunu demeniz zaten gayet normal çünkü zaten görünmesini istemedikleri nokta tam da burası.

Yapay zeka en çok nerelerde çok büyük performanslar veriyor veya yapay zeka temelli yazılımlar, en çok nerde profesyonel biliyor musunuz? Bunu yapay zekaya sorarsanız her yerde cevabını alırsınız ama bu konuda bir araştırma yaptığınızda göreceğiniz ilk alan E-ticaret olacaktır. Yapay zeka ilk olarak kendi e-ticaret alanını oluşturmuş, ürün alım satımı üzerinde tavsiyelerde bulunmaya başlamış ve bu da reklam şirketlerinin hemen ilgisini çekmiştir. Bir soru sorduğunuzda size yanıt veren yapay zeka, ileride araya reklam sokarak size cevaplar vermeye hatta yönlendirmelerle sizi bir veya bir kaç ürünü almaya kanalize etmeye başlayacaktır. 

Bugün bir çok e-ticaret sitesi bu yönelimi fark ederek yapay zeka programlarında kendilerinden bahsedilmesini sağlamak için mücadele etmektedirler. 

Yukarıda dediğimiz gibi, en basit arama motorlarında listelenen bilgileri dahi size net olarak ortaya koymak konusunda yığınla hata veren yapay zeka temelli programlar, iş ürün önermeye gelince sizce bu konuda size yardımcı olabilecek mi? Normal arama motorlarından daha iyi bir performans sergileyecekleri konusunda elimizde net bir kanıt var mı? Tabi ki hayır, sadece söylemler ve devamlı pompalanan yeni yapay zeka programları.

Sonuç

Yapay zeka temelli programların / yazılımların ilerlemesi, hiçbir mesleğin sonunu getirmeyeceği gibi, bir çok meslek üyesinin değerinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Alanımız olduğundan hukuktan bir örnek verecek olursak; dava dilekçesini arzuhalciye yazdıran bir kişinin yüzbin liraya yakın avukatlık ücreti ödemek zorunda kalması, işi bilmeyenlere işi yaptırmanın bedeli iken; yapay zekaya yazdırılan dava dilekçesinde hayali ve uydurma bir veya bir kaç yüksek mahkeme kararından bahsederek yargı makamlarını yanıltmaya çalışmak, yüz bin lira ödeyerek sıyırılabilecek bir sonuç doğurmaz, bir de hapis cezalarını gündeme getirebilir.

Yapay zeka bir çok yönden hayatı kolaylaştırsa da en basit işlemlerde yaptığı hatalar, video üretirken dahi bir çok hatayı (gölge yanlışlığı, kelime vurgusunun kötülüğü, gerçeklikten uzak hareketler vs.) ayıklayamaması, ciddi ve hayati işlerde pek de işe yaramayacağını en azından şimdilik bu riski almanın hiç de akıllıca olmadığını bize göstermektedir. 

Chatgpt, Gemini, Deepseek, Grok vs. gibi bir çok ünlü yapay zekaların yaptığı hatalar, sosyal medyada alay malzemesi haline gelmiştir.

Net olarak ve bir kez daha söyleyelim: Yapay zekanın mesleklerin sonunu getirdiği/getireceği iddiası, Fukuyama'nın "Tarihin Sonu" iddiasından daha temelsiz ve hayal ürünü bir iddiadır. Bu tip iddialı söylemler kısa süre içerisinde yapay zekaların pazarlanmasında fayda sağlasa da büyük umutlarla yapay zekalara sarılan insanların uğradığı hayal kırıklığı, çığ gibi büyümektedir. Bir yazılımın bazı alanlarda yenilikler getirmesi veya iyi olması, o yazılım tüm alanlarda muhteşem kılmaz ve ileride böyle olacağı anlamına da gelmez. Bu alana yabancı olmayanlar, Metaverse balonunu hatırlarlar. Metaverse milyar dolarlık bir yatırımdı ve maalesef neredeyse çöp olmak zorunda kaldı. Yapay zekanın da aynı kaderi yaşamaması için büyük bir hassasiyet sergilendiğini söylememiz ise pek mümkün değil.